KALKINMA AJANSLARI
5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun, 08.02.2006 tarih ve 26074 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak aynı gün itibariyle yürürlüğe girmiştir. Bu Kanunun Geçici 4’üncü maddesi gereğince, Bakanlar Kurulunun 10.11.2008 tarih 2008/14306 sayılı Kararı ile de kalkınma ajansları kurulmuştur. Kalkınma ajanslarının kapsadığı il ve merkezleri şöyledir:
Kapsadığı İller Merkez
İstanbul İstanbul
Karaman, Konya Konya
Amasya, Çorum, Samsun, Tokat Samsun
Bayburt, Erzincan, Erzurum Erzurum
Bitlis, Hakkâri, Muş, Van Van
Adıyaman, Gaziantep, Kilis Gaziantep
Diyarbakır, Şanlıurfa Diyarbakır
Batman, Mardin, Şırnak, Siirt Mardin
Bölgelerin yeniden düzenlenmesi ve kurulmuş olan ajansın kaldırılmasında Bakanlar Kurulu yetkilidir.
Kalkınma ajanslarının amacı; “kamu kesimi ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma planı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliği sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmaktır.”
Ajansların ulusal düzeyde koordinasyonundan Devlet Planlama Teşkilatı sorumludur.
AJANSIN ORGANLARI
a- Kalkınma kurulu:
Bölgedeki kamu kurum ve kuruluşları, özel kesim, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve yerel yönetimler arasında, işbirliğini geliştirmek ve ajansı yönlendirmek üzere ve illerin dengeli şekilde temsilini sağlayacak yapıda, toplam yüz üyeden oluşan bir kuruldur. Üyeleri, kamu kurum ve kuruluşları ile özel kesim ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcileridir. Üye sayısı dağılımı Kararnamenin ekindeki tablolarda ayrıntılı olarak belirtilmiştir. Kalkınma kurulu üyeleri, Bakanlar Kurulunun bu kararının yayımlandığı tarih olan 22.11.2008 tarihinden itibaren dört yıl için görev yaparlar. Bu sürenin sonunda veya ihtiyaç hâsıl olduğunda Bakanlar Kurulu, kalkınma kurulunda temsil edilecek kurum ve kuruluşları yeniden belirleyebilir.
b- Yönetim kurulu:
Yönetim kurulu ajansın karar organıdır.
Yönetim kurulu tek ilden oluşan bölgelerde vali, büyükşehir belediye başkanı, il genel meclisi başkanı, sanayi odası başkanı, ticaret odası başkanı ile kalkınma kurulu tarafından özel kesim ve/veya sivil toplum kuruluşlarından seçilecek üç temsilciden; birden fazla ilden oluşan bölgelerde il valileri, büyükşehir başkanları veya büyükşehir olmayan illerde il merkez belediye başkanları, il genel meclis başkanları ve her ilden birer kişi olmak kaydıyla ticaret ve sanayi odası başkanlarından oluşur. Ancak, birden fazla ilden oluşan bölgelerdeki illerde; ticaret ve sanayi odalarının ayrı ayrı kurulmuş bulunması halinde, yönetim kurulunda yer alacak temsilci Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Ajansı yönetim kurulu başkanı temsil eder. Yönetim kurulunun başkanı ise validir. İlk toplantıda bir de başkan vekili seçilir. Birden fazla ilden oluşan bölgelerde yönetim kurulu başkanlığı; ilk yıl ajans merkezi olarak tespit edilen ilin valisi tarafından, takip eden yıllarda illerin alfabetik sırasına göre bölgedeki valiler tarafından birer yıl süreyle dönüşümlü olarak sürdürülür.
Yönetim kurulunun teşkilinde bize göre önemli bir eksiklik vardır. O da yönetim kurulunun asıl üyeleri arasında esnaf ve sanatkârlar odaları birliği temsilcisinin bulunmayışıdır. Her ne kadar birlik temsilcisinin kalkınma kurulu üyesi olarak, bu kurul tarafından özel kesim ve/veya sivil toplum kuruluşlarından seçilerek üç temsilci arasında seçilebilmesi mümkün ise de sanayi ve ticaret odasının daimi üyeliği karşısında bunun bir haksızlık olduğunu düşünüyoruz.
KOBİ işletmelerinin ekonominin dinamosu olduğu, gelişmiş ülkelerin hemen hepsi tarafından kabul edilen bir gerçektir. KOBİ işletmelerinin en büyük kesimi de mikro ve küçük işletmelerdir. Her il bakımından tacir-sanayici ile esnaf-sanatkârı sayısal ve ekonomik anlamda kıyaslamak ve çok yönlü değerlendirmek gerektiğini düşünüyoruz. O zaman görülür ki, tacir-sanayici ile esnaf ve sanatkâr ekonomik, sosyal ve kültürel bakımdan birbirini destekleyen özel ve tüzel kişiler olmak zorundadır. Bunun doğal sonucu olarak da birbirlerini tamamlamalıdırlar. Yasa koyucu, siyasi irade ve kamu görevlileri de bu gerekliliği kural koyarken söz ve uygulamalarında her zaman benimsemelidirler. Bir örnekle ifade edersek; İstanbul’da yüz binlerce esnaf ve sanatkârı temsil eden İstanbul Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği Başkanı, Yönetim kurulu üyesi olmamalı mıydı?
c- Genel Sekreterlik:
Genel Sekreterlik, ajansın icra organıdır. Genel sekreterliğin ve yatırım destek ofislerinin en üst amiri ise genel sekreterdir. Genel sekterin çok önemli görev ve yetkileri bulunmaktadır. O nedenle genel sekreter olarak atanacak kişide birçok özellik aranmaktadır.
d- Yatırım Destek Ofisleri:
Bölge illerinde, yönetim kurulu kararı ile biri koordinatör olmak üzere, en çok beş uzmandan oluşan yatırım destek ofisi kurulur. Uzman sayısı ihtiyacı karşılamıyorsa, yönetim kurulu kararı ve Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığının onayı ile artırılabilir. Bu ofisin yatırımcılara sunduğu hizmetler, Kanunda sayılmış olup, kapsamlı ve daha çok pratiğe ve uygulamaya yöneliktir. Ofisin yaptığı hizmetler ise ücretsizdir.
Kalkınma ajanslarının bu zorunlu dört organı yanında doğal olarak hizmetlerin yürütülmesi için ihtiyaca göre istihdam edeceği uzman personel ve destek personeli olacaktır. Keza, iç denetim yapmak üzere bir iç denetçi istihdam edilecektir.
AJANSIN GELİRLERİ ve YÖNETECEĞİ FONLAR:
a- Bir önceki yıl genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtından Kanunda belirtilen kalemler düşünüldükten sonra kalan kısmın binde beşi,
b- Avrupa Birliği ve diğer uluslararası fonlardan sağlanacak kaynaklar,
c- Faaliyet gelirleri,
d- İl özel idaresinden bir önceki yıl bütçe gelirlerinden Kanunda belirtilen kalemler düşünüldükten sonra kalan kısmın yüzde biri,
e- Belediyelerden, Kanunda belirtilen kalemler düşüldükten sonra kalan kısımdan yüzde biri,
f- Bölgedeki sanayi ve ticaret odalarının, bir önceki yıl kesinleşmiş bütçe gelirlerinin yüzde biri,
g- Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarca yapılan bağış ve yardımlar,
h- Bir önceki yıldan devreden gelirler.
Bakanlar Kurulu, il özel idareleri için belirlenen oranı yüzde beşe kadar yükseltmeye ya da Kanunda belirtilen oranına kadar indirmeye, belediyeler için belirlenen oranı ise yarısına kadar indirmeye ya da Kanunda belirtilen orana kadar yükseltmeye yetkilidir.
AJANSIN GİDERLERİ:
a- Plan, program ve proje giderleri,
b- Proje ve faaliyet destekleme giderleri,
c- Araştırma ve geliştirme giderleri,
d- Tanıtım ve eğitim giderleri,
e- Taşınır ve taşınmaz mal ile hizmet alım giderleri,
f- Yönetim ve personel giderleri,
g- Görevlerle ilgili diğer giderler.
Ajansın yıllık personel giderleri toplamı, gerçekleşen en son yıl bütçe gelirlerinin yüzde on beşini aşamaz.
Ajanslar; finansal kaynaklarının elde edilmesi ve kullanılmasında, denetimin sağlanması amacıyla, kamuoyunu zamanında bilgilendirmekle yükümlüdürler.
DENETİM
a- İç Denetim:
Ajansın faaliyetleri, hesapları, işlemleri ve performansı yönetim kurulu başkanı veya genel sekreter ile bir iç denetçi tarafından denetlenir. İç denetim kurulunun raporu yönetim kurulu ve kalkınma kuruluna verilir.
b- Dış Denetim:
Ajansın her türlü hesap ve işlemleri, İçişleri Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı ile Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca müştereken belirlenecek esas ve usullere göre, her yıl en geç mart ayında ve gerekli görülen hallerde her zaman, Sermaye Piyasası Kurulu mevzuatı çerçevesinde kurulmuş bağımsız denetim kuruluşlarına incelettirilir. Bu denetim kuruluşları, hazırladıkları raporu eş zamanlı olarak İçişleri Bakanlığı ve Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına sunar. Denetim sonucu suç iddiası varsa, gerekli işlemleri İçişleri Bakanlığı yürütür, performansla ilgili hususlar söz konusu ise değerlendirme ve gerekli tedbirleri Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı alır.
Kalkınma ajanslarının; Kanunun belirlediği amacı gerçekleştirmesi ülkemize önemli faydalar sağlayacaktır. Hayırlı ve başarılı olmasını temenni ederiz.
